Íslensk Tónverkamiðstöð – aðdragandi að stofnun


Forsíða
Efnisyfirlit
Áfram

Eitt af baráttumálum íslenskra tónskálda var stofnun svokallaðrar MIC stöðvar (Music Information Center) – Tónverkamiðstöðvar. Umræðan um stofnun hennar fór fyrir alvöru af stað upp úr 1960 og leiddi að lokum til stofnunar Íslenskrar Tónverkaviðstöðvar árið 1968 – en þó ekki á vegum Tónskáldafélagsins.

Upp komu hugmyndir hjá Tónskáldafélaginu um að ráða erlendan nótnaskrifara á vegum Menningarsjóðs til að gera góðar raddskrár af íslenskri tónlist og í framhaldi af því sjái um útgáfu "fullkominnar verkaskrár og upplýsingarits um íslenska tónlist". Á aðalfundi Tónskáldafélagsins árið 1963 bar formaður félagsins, Jón Leifs, fram eftirfarandi tillögu:

Tillaga þessi var samþykkt og var Jóni Nordal, Magnúsi Blöndal Jóhannssyni og Þorkeli Sigurbjörnssyni falið að vinna að framgangi málsins.

Til undirbúnings stofnunar Tónverkamiðstöðvarinnar hélt Páll Kr. Pálsson í lok september 1964, á vegum Menntamálaráðuneytis og Menningarsjóðs, til Amsterdam í Hollandi til að kynnast starfsemi aðalstöðva MIC (Donemus). Í framhaldi af því hélt hann til Árósa í Danmörku og sat þar 4. alþjóðafund MIC – stöðva sem áheyrnarfulltrúi.

Mikill áhugi var meðal tónskálda um stofnun tónverkamiðstöðvar á Íslandi. Til þess að flýta fyrir stofnun hennar undirrituðu félagsmenn Tónskáldafélagsins, að Sigurði Þórðarsyni undanskildum, skjal þess efnis að úthlutun sú úr Tónskáldasjóði Ríkisútvarpsins, sem samkvæmt skipulagsskrá var leyfileg fyrir árið 1964 og 1965, yrði látin renna til stofnunar og rekstur upplýsinga – og útbreiðslumiðstöðvar fyrir íslenska tónlist – með því skilyrði þó að Menningarsjóður Íslands legði fram sömu upphæð og Tónskáldasjóðurinn. Við Ríkisútvarpið hafði verið stofnaður svokallaður Tónskáldasjóður Ríkisútvarpsins í byrjun áratugarins og í þennan sjóð hafa tónskáld getað sótt um styrk til að vinna að stærri tónsmíðum

Með bréfi, dagsettu 25. janúar 1965, skipaði menntamálaráðherra nefnd "sem athuga [skyldi] möguleika á stofnun tónverkamiðstöðvar" sem hefði það að markmiði að vinna að kynningu íslenskrar tónlistar erlendis með líkum hætti og slíkar stöðvar í öðrum löndum. Af hálfu Tónskáldafélags Íslands voru þeir Jón Leifs og Sigurður Reynir Pétursson skipaðir í nefndina, af Ríkisútvarpinu þeir, Vilhjálmur Þ. Gíslason og Árni Kristjánsson, af Menntamálaráðuneytinu, Baldvin Tryggvason og Kristján Benediktsson ásamt Þórði Einarssyni sem skipaður var formaður nefndarinnar.

Nefndin hélt fyrsta fund sinn 1. febrúar 1965 og reyndu nefndarmenn að gera sér grein fyrir því hvernig staðið væri að kynningu á íslenskri tónlist erlendis. Útvarpsstjóri, Vilhjhjálmur Þ. Gíslason, taldi "að Ríkisútvarpið hefði yfirleitt beztu aðstöðuna til að vinna að útbreiðslu íslenskrar tónlistar erlendis, enda væri útvarpið nú búið góðum og dýrum tækjum, svo sem upptökutækjum fyrir segulbönd og plötuskurðarvél". Benti hann m.a. á að Ríkisútvarpið hefði sent lista til 99 erlendra útvarpsstöðva þar sem þeim var boðin íslensk tónlist á böndum. Jón Leifs sagði þetta starf að sjálfsögðu góðra gjalda vert, en hvorki nægilega mikið né nógu vel undirbúið. Mun betur þyrfti að standa að þessum málum.

Á næsta fundi nefndarinnar, 17. febrúar 1965, mætti Páll Kr. Pálsson á fundinn að ósk nefndarinnar og gerði grein fyrir ferð sinni til Evrópu, sem greint var frá hér að framan. Að auki gerði hann nefndinni grein fyrir hvert almennt starfssvið MIC stöðva væri og á hvern hátt þær ynnu saman. Einnig bent hann á að:

Það var því margs að gæta við stofnun tónverkamiðstöðvar, m.a. hvernig skyldi fjármagna stofnun slíkrar miðstöðvar. Á fundi Menntamálaráðs þann 22. mars 1965 var samþykkt að veita árlega 200.000 krónum til stofnunar og reksturs tónverkamiðstöðvar, svo framarlega sem næðist samkomulag milli Menntamálaráðuneytis, stjórnar Tónskáldafélagsins og Ríkisútvarpsins um nauðsynleg fjárframlög til starfseminnar. Í framhaldi af þessu samþykkti nefndin að fela Vilhjálmi Þ. Gíslasyni útvarpsstjóra, Jóni Leifs tónskáldi og Þórði Einarssyni stjórnarráðsfulltrúa að semja drög að stofnskrá og reglum fyrir tónverkamiðstöð, og er hún dagsett 10. desember 1965. Á fundi stjórnar Tónskáldasjóðs Ríkisútvarpsins þann 9. desember 1965 var einnig samþykkt að veita 200.000 krónum til stofnunar og reksturs tónverkamiðstöðvar, en reksturskostnaður var áætlaður 629.000 krónur. Hér voru því komin fram loforð fyrir um 60% stofn- og rekstrarfjár stofnunarinnar. Samþykkt var að reyna að fá það sem upp á vantaði úr ríkissjóði þar til rekstri stöðvarinnar væri tryggður annar tekjustofn.

Í þriðju grein stofnskrár Tónverkamiðstöðvar Íslands segir:

Þegar hér var komið sögu hindraði Jóni Leifs framgang málsins. Þann 13. desember 1965 ritar hann formanni nefndarinnar, Þórði Einarssyni, bréf þar sem hann skrifar m.a.:

Í tillögum um breytingu á 3. grein stofnskrárinnar skrifar Jón Leifs:

Þetta var tekið fyrir á næsta fundi nefndarinnar þann 27. janúar 1966 og taldi útvarpsstjóri ólíklegt að hann gengi að þessu skilyrði, sama gilti um fulltrúa menntamálaráðs.

Á lokafundi nefndarinnar, sem haldinn var 2. febrúar 1966, kom fram að á fundi Menntamálaráðs 31. janúar 1966 hefði þessi breytingartillaga verið ítarlega rædd "og hefði ráðið einróma verið þeirrar skoðunar að það gæti ekki samþykkt það að tilnefning þess á fulltrúa í stjórn tónverkamiðstöðvarinnar væri háð neinum sérstökum skilyrðum. Einu breytingartillögurnar við hina upphaflegu tillögu um stofnskrá vörðuðu varamenn og voru þær samþykktar á fundinum.

Eftir þessa fundi og eftir þann "fleyg" sem Jón Leifs rak í framgang málsins verður að ætla að Jón Leifs hafi verið uggandi um völd sín og yfirráð í þessari nýju stofnun. Löngu áður en tónverkamiðstöðin var sett á laggirnar var hann farinn að starfa á hennar vegum á alþjóðlegum vettvangi eins og kemur fram í fundargerðum Tónskáldafélagsins. Frá stjórnarfundi þann 25. júní 1965 er eftirfarandi bókun:

Óljóst er hvort þessar athugasemdir Jón Leifs eru komnar frá honum einum eða hvort hann hefur í upphafi haft einhvern stuðning við þær í Tónskáldafélaginu. Á framhaldsaðalfundi 16. febrúar er bókað í gerðarbók Tónskáldafélagsins:

Hér kemur greinilega fram að í fyrsta lagi hafi félagsmenn ekki kynnt sér það nefndarálit sem fjallað var um hér að framan, og á sama tíma ávítar hann félagsmenn fyrir að óska breytinga á stjórn félagsins, en við stjórnarkosningu á aðalfundi 28. janúar sama ár hlaut Jón Leifs 8 atkvæði í formannskjöri á móti 5 atkvæðum Jóns Nordal.

Jón Leifs hafði í upphafi ekkert umboð Tónskáldafélagsins til athugasemda við greinar stofnskrárinnar því þær voru, samkvæmt gerðabók, aldrei ræddar né neinar samþykktir gerðar. En á aðalfundi Tónskáldafélagsins 30. janúar 1965 fékk Jón samþykki fyrir þessum fyrirvörum sínum, en þá fyrst þegar búið var að ganga frá áliti nefndarinnar.

Það líða tæp tvö ár þar til orðið "tónverkamiðstöð" er nefnt aftir í gerðabókum Tónskáldafélagsins. Það er á stjórnarfundi 12. janúar 1968, en þar segir:


Nú fóru hlutirnir að ganga hratt fyrir sig og um leið fór að grafa undan valdastóli Jóns Leifs sem leiðandi manns fyrir hönd íslenskra tónskálda. Mörg ný tónskáld voru komin í hópinn sem höfðu önnur viðhorf og kærðu sig lítt um "ráðsmennsku" Jóns Leifs í málum félagsins.

Í gerðabók Tónskáldafélagsins er síða sem hefur yfirskriftina "Stofnfundur Íslenskrar tónverkamiðstöðvar", dagsett 17. janúar 1968 á Hótel Sögu, herbergi 513. Á þennan fund voru mættir: Jón Leifs, Siguringi E. Hjörleifsson, Sigursveinn D. Kristinsson, Atli Heimir Sveinsson, Sigurður Þórðarson, Jón Ásgeirsson, Karl O. Runólfsson, Jón Nordal, Jón Þórarinsson, Þorkell Sigurbjörnsson, Páll P. Pálsson, Jórunn Viðar, Skúli Halldórsson, Þórarinn Jónsson, Fjölnir Stefánsson, Magnús Blöndal Jóhannsson, Leifur Þórarinsson og Þorkell Sigurbjörnsson, sem hafði umboð frá Gunnari Reyni Sveinssyni.

Engin mál voru afgreidd á fundinum en eftir miklar umræður var kosin nefnd til að endurskoða frumvarp til laga fyrir Tónverkamiðstöðina. Í hana voru kosnir Fjölnir Stefánsson, Karl O. Runólfsson og frá Ríkisútvarpinu, Þorkell Sigurbjörnsson.

Skömmu síðar eða 25. janúar var haldinn stjórnarfundur í Tónskáldafélaginu þar sem formaður lagði fram frumvarp til laga, fyrir íslenska tónverkamiðstöð, ásamt breytingartillögum. Á þeim fundi var ákveðið að funda með nefndinni er kosin hafði verið á "stofnfundinum". Sá fundur var svo haldinn 31. janúar. Þar lagði nefndin fram álitsgerð sem var rædd.

Í framhaldi af þeirri umræðu sagði Jón Leifs það álit sitt að þessi drög þyrftu frekari skoðunar við "og að óhugsandi væri að reka tónverkamiðstöð nema í sem nánustum tengslum við aðalfundi Tónskáldafélags Íslands og STEFs og við Ríkisútvarpið og helst einnig við Landsbókasafnið". Erfitt er að gera sér grein fyrir þessum endalausu fyrirvörum frá Jóni Leifs. Fyrir honum virðist hafa vakað að tryggja eigin stöðu í yfirráðum yfir þessari stofnun, með ofuráherslu á að ekkert megi gera nema í náinni samvinnu við Tónskáldafélagið og STEF, en hann gegndi formennsku í báðum þeim félögum.

Á aðalfundi Tónskáldafélagsins sama dag, þ.e. 31. janúar 1968, samþykkti fundurinn einróma eftirfarandi tillögu Jóns Leifs:

Auk þessarar tillögu lagði formaður til að nefndin sem minnst hefur verið hér á að framan endurskoðaði drögin að stofnun miðstöðvarinnar í samráði við stjórn Tónskáldafélagsins. Var á þessum fundi ákveðið að fresta aðalfundi til 24. febrúar.


Forsíða
Efnisyfirlit
Áfram

Bjarki Sveinbjörnsson ©
11. október 1998